Είναι με αισθήματα συγκίνησης και βαθιά αίσθηση του καθήκοντος που βρισκόμαστε σήμερα εδώ, στην καθιερωμένη εκδήλωση απότισης φόρου τιμής στους ήρωες και αγνοούμενους της Κατωκοπιάς που διοργανώνει το Κοινοτικό Συμβούλιο, για την τέλεση Μνημοσύνου των ηρώων και δέησης για ανεύρεση των αγνοουμένων της κοινότητας.

Μιας κοινότητας που, όπως και τόσες άλλες, κλήθηκε και πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος τις τραγικές ημέρες της εισβολής. Μιας κοινότητας, από την οποία βρισκόμαστε μόλις μερικά χιλιόμετρα μακριά, αλλά το συνεχιζόμενο από το 1974 έγκλημα της κατοχής δεν μας επιτρέπει να τελέσουμε τη λειτουργία στην Παναγιά τη Χρυσελεούσα.

Η Κατωκοπιά, είναι τόσο κοντά μας αλλά και τόσο μακριά, πράγμα που δοκιμάζει διπλά την υπομονή και τις αντοχές των Κατωκοπιωτών. Το γεγονός αυτό, όπως και για τις υπόλοιπες κοινότητές μας που βρίσκονται επί της Νεκρής Ζώνης για μισό αιώνα τώρα αποτελεί για τους πρόσφυγες μας κατάρα και ταυτόχρονα ευλογία. Κατάρα διότι είναι δύσκολο να χωνευτεί πως, παρά την οπτική επαφή, παρά το γεγονός ότι από μακριά τις βλέπεις να παραμένουν αγέρωχες και καρτερικά να αναμένουν τη μέρα της επιστροφής των νόμιμων κατοίκων τους, συνεχίζουν να είναι υπό κατοχή. Κι από την άλλη είναι ευλογία, διότι μπορείς να νιώσεις το αεράκι, τις ομορφιές και τις μυρωδιές τους, που δεν καταλαβαίνουν από Αττίλες και στρατούς.

Σήμερα βρισκόμαστε εδώ, για να μνημονεύσουμε τους σκυταλοδρόμους της Κατωκοπιάς. Κατωκοπίτες που θυσιάστηκαν εν καιρώ πολέμου αλλά και ειρήνης, υπερασπιζόμενοι την εδαφική ακεραιότητα του τόπου μας. Ήρωες που από τον αγώνα του 1955-59, μέχρι την τουρκική εισβολή του 1974, αλλά και αργότερα που τάχθηκαν να υπηρετήσουν την Εθνική Φρουρά, τίμησαν τους όρκους που έδωσαν. Ανθρώπους που μπροστά στην μπότα του Αττίλα δεν έκαναν ούτε βήμα πίσω. Αντίθετα, έπεσαν υπέρ βωμών και εστιών και εξασφάλισαν μια θέση στο Πάνθεον των Αθανάτων.

Ξεκινώντας χρονολογικά, μνημονεύουμε τη μνήμη του Ανδρέα Πρωτοπαπά, ο οποίος στο κάλεσμα της πατρίδας στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ δήλωσε παρών. Γεννημένος τον Μάη του 1937 στην Κατωκοπιά, ο Ανδρέας Πρωτοπαπάς, μετά το δημοτικό, φοίτησε στο Γυμνάσιο της Μόρφου. Με την έναρξη του αγώνα της ΕΟΚΑ ο δεκαοκτάχρονος Ανδρέας έσπευσε να ενταχθεί στην Οργάνωση. Μαζί με άλλους συναγωνιστές του έλαβε μέρος σε ενέδρες και δολιοφθορές. Παράλληλα, στο σπίτι των γονιών του φιλοξενούσε συχνά αγωνιστές και καταζητούμενους. Με αφορμή μια εκτέλεση, ο Ανδρέας συνελήφθη και υπέστη φρικτά βασανιστήρια, τα οποία είχαν αφήσει βαθιά τη σφραγίδα τους στο κορμί του.

Τα ανεπούλωτα τραύματα που του προκάλεσαν οι Βρετανοί είχαν σαν αποτέλεσμα να αφήσει την τελευταία του πνοή στις 14 Σεπτεμβρίου του 1961, σε ηλικία μόλις 24 χρονών.

Την σκυτάλη από τον Ανδρέα Πρωτοπαπά, πήραν οι πεσόντες Κατωκοπίτες κατά τη διάρκεια της εισβολής του 1974.

Πρώτος ο Δώρος Πικρού, που έπεσε μαχόμενος στις 20 Ιουλίου στη μάχη των Καζιβερών. Aκολούθησαν τέσσερις μέρες αργότερα ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Παναγιώτης Κατσιδιάρης και ο Ευθύμιος Χατζηπέτρου, που έπεσαν στη μάχη του Κουτσοβέντη, ενώ στη μακρά λίστα των αγνοουμένων μας παραμένουν ο ανθυπολοχαγός Γιώργος Χατζηλοίζου Χατζηνικολάου και ο λοχίας Ιωάννης Θεοδώρου, οι οποίοι υπηρετούσαν ως έφεδροι στο ηρωικό 256 Τάγμα Πεζικού και συμμετείχαν στις μάχες στην γραμμή Λαπήθου-Καραβά.

Ο Ιωάννης Θεοδώρου ήταν μηχανικός. Γεννημένος το 1955, η τουρκική εισβολή τον βρήκε να υπηρετεί τη στρατιωτική του θητεία στο δεύτερο λόχο του 256 Τάγματος Πεζικού. Αφού συμμετείχε σε διάφορες αποστολές του λόχου του τις πρώτες μέρες της εισβολής, στις 6 Αυγούστου, κι ενώ επικρατούσε εκεχειρία, οι Τούρκοι επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά στην περιοχή Λαπήθου-Καραβά. Λόγω υπεροχής των τούρκων εισβολέων, τόσο σε έμψυχο όσο και άψυχο υλικό, διατάχθηκε απαγκίστρωση των ανδρών της Εθνικής Φρουράς προς την περιοχή της Βασίλειας και, κατόπιν προσκλητηρίου, διαπιστώθηκε ότι αρκετοί στρατιώτες του λόχου, μεταξύ των οποίων και ο Θεοδώρου, εγκλωβίστηκαν στην περιοχή Λαπήθου-Καραβά. Έκτοτε αγνοείται η τύχη του.

Ανάλογη ήταν και η διαδρομή του Γεώργιου Χατζηνικολάου, ο οποίος υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία έχοντας επιλεχθεί ως δόκιμος ανθυπολοχαγός, με εκπαίδευση στη Σχολή Έφεδρων Αξιωματικών Πεζικού (ΣΕΑΠ). Με την επιστροφή του στην Κύπρο τοποθετήθηκε στο 256 Τ.Π. και συγκεκριμένα του ανατέθηκε η διεύθυνση του Λόχου Υποστηρίξεως. Μετά τις αποστολές των πρώτων ημερών της εισβολής, ο Χατζηνικολάου βρισκόταν στην περιοχή Καραβά-Λαπήθου μαζί με το υπόλοιπο τάγμα.

Κατά την αιφνιδιαστική επίθεση της 6ης Αυγούστου, ο Χατζηνικολάου βρισκόταν σε όχημα ολμιστών, το οποίο δέχτηκε καταιγιστικά πυρά από τους Τούρκους στον δρόμο Κερύνειας-Πανάγρων. Τότε, το όχημα χτυπημένο από τα πυρά βγήκε εκτός δρόμου και σταμάτησε στη νότια πλευρά. Έκτοτε, κανείς από τους επιβαίνοντες στρατιώτες, ανάμεσα τους και ο Χατζηνικολάου, έδωσαν σημεία ζωής.

Γεννημένος στο Φτερικούδι, ο Παναγιώτης Κατσιδιάρης διέμενε με τη μνηστή του στην Κατωκοπιά. Ανήμερα της πρώτης φάσης της εισβολής ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα της πατρίδας και κατατάγηκε έφεδρος στο 366 Τ.Ε., η έδρα του οποίου βρισκόταν στο Παλαιομέτοχο.

Το απόγευμα της ίδιας μέρας, το τάγμα, μαζί και ο Κατσιδιάρης, έλαβε εντολή και αναχώρησε για τον Καραβά. Το βράδυ διανυκτέρευσαν μεταξύ των χωριών Λάρνακος της Λαπήθου και της Βασίλειας και το επόμενο πρωί έφθασαν στον Καραβά και επάνδρωσαν αμυντικές θέσεις της Εθνικής Φρουράς.

Μετά τις επικές μάχες των πρώτων ημερών, κατά τη διάρκεια της περισυλλογής πεσόντων στρατιωτών από τα πεδία των μαχών, στη Λάπηθο καταγράφηκε ο άτυχος Παναγιώτης. Οι νεκροί που περισυλλέγηκαν τάφηκαν σε ομαδικό τάφο στο κοιμητήριο του Καραβά. Τα οστά του ταυτοποιήθηκαν 40 χρόνια αργότερα, τον Μάιο του 2014, για να ακολουθήσει η ταφή του τον Ιούλιο του 2014 στη γενέτειρά του.

Ο Δώρος Πικρού Στρατουράς, γεννημένος το 1944, έσπευσε να καταταγεί ως έφεδρος ανήμερα της εισβολής, στο 321 ΤΕ. Κατά την επιχείρηση στο τουρκοκυπριακό χωριό Καζιβερά στις 20 Ιουλίου 1974, ο Στρατουράς δέχτηκε βλήμα στον δεξιό κρόταφο. Βρέθηκε νεκρός την επομένη, και μεταφέρθηκε στο πρόχειρο Νοσοκομείο Μόρφου. Τάφηκε στο Αργάκι.

Τέσσερις μέρες αργότερα, στις 24 Ιουλίου, έπεσε κατά τη διάρκεια της μάχης και ο Ευθύμιος Χατζηπέτρου. Γεννημένος το 1953, υπηρετούσε ως ανθυπολοχαγός στο 361 Τάγμα Πεζικού. Στις 24 Ιουλίου, ενώ βρισκόταν σε αναγνωριστική περίπολο, μεταξύ των χωριών Βουνό και Κουτσοβέντη, εντόπισαν τρία λεωφορεία, στα οποία τελικά επέβαιναν Τούρκοι στρατιώτες.

Κατά τη διάρκεια της μάχης, ο Ανθυπολοχαγός Χατζηπέτρου πληγώθηκε και έπεσε καταγής. Στη συνέχεια, η περιοχή καταλήφθηκε από τα τουρκικά στρατεύματα και ο Χατζηπέτρου πυροβολήθηκε εν ψυχρώ, ενώ ήταν ήδη τραυματίας.

Η τουρκική εισβολή, ωστόσο, είχε και μια άλλη πτυχή. Πέραν των στρατιωτών, κληρωτών και εφέδρων, τις θηριωδίες εκείνων των ημερών βίωσαν και οι ηλικιωμένοι της Κατωκοπιάς, που δεν κατάφεραν ή αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. Μεταξύ αυτών και ο αγνοούμενος Χατζηγιάννης Χατζηχριστόδουλος. Γεννημένος το 1890, 84 χρονών, έζησε μια ζωή ως βοσκός στην Κατωκοπιά, μεγαλώνοντας τα πέντε παιδιά του.

Παρά τις παροτρύνσεις της συζύγου του και μιας εκ των κόρων του να εγκαταλείψει μαζί τους το χωριό, ο γέρο Χατζηχριστόδουλος αρνήθηκε να εγκαταλείψει τους τόπους του.

Περί τις 15 Αυγούστου, ο Χατζηγιάννης κινήθηκε προς το Αργάκι, στην οικία του κουνιάδου του. Στην εν λόγω οικία ο Χατζηγιάννης εβρίσκετο μόνος, καθότι ο κουνιάδος του μαζί με την οικογένειά του είχαν ήδη μεταβεί σε πιο ασφαλείς περιοχές.

Μετά την κατάληψη του Αργακιού από τους Τούρκους, ο Χατζηγιάννης Χατζηχριστόδουλος παρέμεινε στην οικία του, ενώ γυναίκα κάτοικος του χωριού, της οποίας η οικία βρισκόταν δίπλα από την οικία που κατέφυγε ο Χατζηγιάννης, τον επισκεπτόταν σχεδόν καθημερινά μέχρι την 1η Σεπτεμβρίου, του έπαιρνε τρόφιμα και τον φρόντιζε, καθότι παρουσίαζε προβλήματα υγείας.

Την 1η Σεπτεμβρίου 1974, τα τουρκικά στρατεύματα μετέφεραν την γυναίκα και άλλους εγκλωβισθέντες από το Αργάκι στη Μόρφου. Τον Χατζηγιάννη, όπως της ανάφεραν, θα τον μετέφεραν αργότερα στο Νοσοκομείο Λευκωσίας. Έκτοτε χάθηκαν τα ίχνη του.

Τραγικό ήταν το τέλος του Κώστα Ελευθερίου από την Περιστερώνα, ο οποίος διέμενε στην Κατωκοπιά. Ο Ελευθερίου γεννήθηκε το 1890 και μετά την κατάληψη της Κατωκοπιάς παρέμεινε εγκλωβισμένος στο χωριό.

Ήταν υπερήλικας, τυφλός, με πολλά προβλήματα υγείας. Από πληροφορίες που εξασφάλισε η οικογένειά του, ο Ελευθερίου δολοφονήθηκε από τα τουρκικά στρατεύματα και θεάθηκε νεκρός, ενώ άγνωστη παραμένει και η τύχη του Κώστα Μιχαηλίδη, ο οποίος ήταν περίπου 80 χρονών, και σύμφωνα με πληροφορίες, δολοφονήθηκε από Τούρκους στρατιώτες.

Μεταξύ των ηλικιωμένων θυμάτων της Τουρκικής εισβολής και η Χρυστάλλα Συμεού. Γεννημένη στην Κατωκοπιά το 1889, η Χρυστάλλα διέμενε στον Γερόλακκο στην οικία της κόρης της. Ανήμερα της εισβολής, μετακινήθηκε στην οικία της άλλης της κόρης στο Μάσαρη, αφού ο Γερόλακκος έγινε εξ αρχής στόχος της τουρκικής πολεμικής αεροπορίας.

Το Μάσαρη καταλήφθηκε από τα τουρκικά στρατεύματα κατά τη διάρκεια της δεύτερης φάσης της εισβολής και η Χρυστάλλα εγκλωβίστηκε αφού, ένεκα προβλημάτων στη βάδιση, δεν μπόρεσε να το εγκαταλείψει, όπως έπραξε η οικογένεια της κόρης της.
Την 1η Νοεμβρίου 1974, μεταφέρθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη στη Μόρφου, όπου και απεβίωσε την 20η Νοεμβρίου. Τα λείψανα της εκτάφηκαν από το Kοιμητήριο Μόρφου και ταυτοποιήθηκε στις 14 Φεβρουαρίου 2020. Τάφηκε την 1η Νοεμβρίου 2020 στο Kοινοτικό Kοιμητήριο Πόλης Χρυσοχούς.

Τελευταίος σκυταλοδρόμος της ηρωικής κοινότητας Κατωκοπιάς ο Αντρέας Παπασωζόμενος. Ο ηρωικός επισμηναγός της Εθνικής Φρουράς, που σκοτώθηκε εν ώρα καθήκοντος σε εκπαιδευτική άσκηση στις 5 Ιουλίου του 2006.

Ο Επισμηναγός Ανδρέας Παπασωζόμενος γεννήθηκε το 1976 στον Αστρομερίτη, όπου κατέφυγε η οικογένεια του μετά την κατάληψη της Περιστερώνας από τα κατοχικά στρατεύματα.

Ο Ανδρέας πέτυχε να εισαχθεί στη Σχολή Ικάρων το 1993 και αποφοίτησε το 1997 με το βαθμό του Ανθυποσμηναγού, σκορπίζοντας περηφάνια στην οικογένεια, αλλά και τους συγχωριανούς του.

Την αποφράδα ημέρα της 5ης Ιουλίου του 2006 στις 09:12 το πρωί, το ελικόπτερο με διακριτικό αριθμό 822 είχε απογειωθεί από την Αεροπορική Βάση Αντρέας Παπανδρέου στην Πάφο, για να εκτελέσει εκπαιδευτική πτήση. Στη θέση του κυβερνήτη βρισκόταν ο επισμηναγός Ανδρέας Παπασωζόμενος και στη θέση του συγκυβερνήτη ο Σμήναρχος Γιούρι Ολέιν, ο οποίος ήταν ανώτερος επιθεωρητής/εκπαιδευτής στη Διοίκηση Αεροπορίας των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων.

Δέκα λεπτά μετά την απογείωση το ελικόπτερο συνετρίβη δίπλα από τον αυτοκινητόδρομο Πάφου – Λεμεσού, στο ύψος του σκυβαλότοπου της περιοχής Αγία Μαρινούδα. Το μοιραίο ελικόπτερο θεάθηκε να κάνει ελιγμούς πάνω από τον αυτοκινητόδρομο, να παίρνει ύψος και στη συνέχεια να πέφτει με μεγάλη ταχύτητα στο έδαφος, με αποτέλεσμα τον ακαριαίο θάνατο του πληρώματός του.

Αυτοί είναι οι ήρωες της Κατωκοπιάς. Σε αυτούς χρωστάμε τη συνέχιση των προσπαθειών μας μέχρι την επιστροφή στην Κατωκοπιά, το Αργάκι, τη Μόρφου, τον Καραβά, τις κατεχόμενες πόλεις και τα χωριά μας. Έχοντας ως φάρο τις δικές τους θυσίες, την αυταπάρνηση, το υψηλό αίσθημα καθήκοντος, την άρνησή τους να εγκαταλείψουν τον τόπο που ρίζωσαν, καλούμαστε να δώσουμε την υπόσχεση, ότι πρώτον δεν θα ξεχάσουμε και δεύτερον, ότι θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε ακατάπαυστα και με συνέπεια, με όλες μας τις δυνάμεις για την επιστροφή, αλλά και για τη διακρίβωση της τύχης όλων των αγνοουμένων μας που πενήντα χρόνια μετά, οι οικογένειες τους ακόμη ψάχνουν απαντήσεις.

O Προέδρος της Δημοκρατίας κ. Νίκος Χριστοδουλίδης έχει κατατάξει το ζήτημα των αγνοουμένων μας στις υψηλές προτεραιότητες, στηρίζει εμπράκτως αυτή την προσπάθεια και είναι δίπλα στις οικογένειες των ηρώων και αγνοουμένων της πατρίδας μας.

Μνημονεύοντας τους ηρωικώς πεσόντες και αγνοούμενους Κατωκοπίτες, ας ευχηθούμε πως ο Ανδρέας Παπασωζόμενος θα είναι ο τελευταίος σκυταλοδρόμος μιας μακράς, τραγικής, αλλά ταυτόχρονα υπερήφανης και αξιοπρεπούς ιστορίας της Κοινότητας Κατωκοπιάς. Κι ας προσευχηθούμε η Παναγιά η Χρυσελεούσα να μας αξιώσει του χρόνου να τελέσουμε τη λειτουργία μερικά χιλιόμετρα βορειότερα της Περιστερώνας.

(ΡΜ/ΑΣ/ΕΑθ)