Παράπονο για τα εμπόδια που συνάντησε άτομο με αναπηρία, το οποίο κατείχε Ευρωπαϊκή Κάρτα Αναπηρίας (ΕΚΑ) στην απόλαυση του ωφελήματος της ελεύθερης εισόδου σε πολιτιστικές εκδηλώσεις των Δήμων και Κοινοτήτων εξέτασε η Επίτροπος Διοικήσεως και Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Μαρία Στυλιανού – Λοττίδη. Αναλυτικά η έκθεση: Ι. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΑΡΑΠΟΝOY Η Επίτροπος Διοικήσεως και Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει οριστεί από το Υπουργικό Συμβούλιο ως Ανεξάρτητος Μηχανισμός για την προώθηση, προστασία και παρακολούθηση της εφαρμογής της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες. Σύμφωνα με την απόφαση αυτή, η Επίτροπος έχει, μεταξύ άλλων, και την αρμοδιότητα να εξετάζει αυτεπάγγελτα, είτε μετά από παράπονα ή καταγγελίες, περιπτώσεις μη εφαρμογής της Σύμβασης και να υποβάλλει εκθέσεις προς τις κρατικές υπηρεσίες και άλλους εμπλεκόμενους φορείς με συστάσεις για την εφαρμογή της Σύμβασης. Επίσης, έχει την αρμοδιότητα να διαφωτίζει, ευαισθητοποιεί και προωθεί την προστασία και πραγμάτωση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρίες και την εφαρμογή της Σύμβασης. 1. Στα πλαίσια αυτά, στο Γραφείο μου έχει λάβει και εξετάσει παράπονο, αναφορικά με τα εμπόδια που συνάντησε άτομο με αναπηρία, το οποίο κατείχε Ευρωπαϊκή Κάρτα Αναπηρίας (ΕΚΑ) στην απόλαυση του ωφελήματος της ελεύθερης εισόδου σε πολιτιστικές εκδηλώσεις των Δήμων και Κοινοτήτων. Το παράπονο αυτό συνδέονται με τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες σε προσβασιμότητα (άρθρο 9), ανεξάρτητη διαβίωση και ένταξη στην κοινωνία (άρθρο 19), κινητικότητα του ατόμου (άρθρο 20) και συμμετοχή στην πολιτιστική ζωή, την αναψυχή, τον ελεύθερο χρόνο και τον αθλητισμό (άρθρο 30). 2. Συγκεκριμένα, το παράπονο Α/Π 1442/22 υποβλήθηκε από τον κ. ΧΧ εκ μέρους της ανήλικης θυγατέρας του κ. ΧΧ, και αφορούσε τον Δήμο Λεμεσού. Ειδικότερα ο παραπονούμενος υποστήριξε ότι ενώ αρχικά είχε ενημέρωση ότι θα μπορούσε ο ίδιος και η κόρη του να προμηθευτούν δωρεάν εισιτήρια για να παρακολουθήσουν κάποια παράσταση στο Κηποθέατρο Λεμεσού, όταν έφτασαν εκεί, ο υπεύθυνος του Δήμου Λεμεσού του ανέφερε ότι δεν υπάρχουν οδηγίες για μη καταβολή αντιτίμου, και έτσι υποχρεώθηκαν να αγοράσουν εισιτήρια. ΙΙ. ΘΕΣΕΙΣ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ 3. Στα πλαίσια της διερεύνησης του παραπόνου, λάβαμε γραπτώς τις θέσεις του Δήμου Λεμεσού, που σε επιστολή ημερομηνίας 20 Οκτωβρίου 2022, ανέφερε τα εξής: «Διερευνήσαμε την καταγγελία του παραπονούμενου και δεν εντοπίσαμε οποιαδήποτε παρατυπία εκ μέρους του Δημοτικού μας υπαλλήλου αναφορικά με το θέμα της έκδοσης των εισιτηρίων. Η ισχύουσα πολιτική του Δήμου μας είναι να επιτρέπεται η δωρεάν είσοδος σε παραστάσεις που πραγματοποιούνται ή φιλοξενούνται σε χώρους μας μόνο στα άτομα με ειδικές ανάγκες που διαθέτουν κάρτα αναπήρων και βρίσκονται σε τροχοκάθισμα.» 4. Ακολούθως, με επιστολή μας, προς την Διευθύντρια του Τμήματος Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες το οποίο έχει ευθύνη για την εφαρμογή του Σχεδίου Παροχής Ευρωπαϊκής Κάρτας Αναπηρίας ζήτησα, με βάση τους περί Επιτρόπου Διοικήσεως Νόμους, όπως έχουμε τα σχόλια και τις απόψεις της, επί της πιο πάνω πολιτικής που εφαρμόζει ο Δήμος Λεμεσού. 5. Στην απάντηση της, ημερομηνίας 11 Σεπτεμβρίου 2023, η Διευθύντρια του ΤΚΕΑΑ ανέφερε: «Πριν ακόμα τεθεί σε εφαρμογή το Σχέδιο Παροχής Ευρωπαϊκής Κάρτας Αναπηρίας στην Κύπρο, το Τμήμα μας πραγματοποίησε διαβούλευση με την Ένωση Δήμων και συμφωνήθηκαν τα ωφελήματα τα οποία περιλαμβάνονται σήμερα στον κατάλογο ωφελημάτων και κατ’ επέκταση παρέχονται στους κατόχους της Ευρωπαϊκής Κάρτας Αναπηρίας από τους Δήμους. Μεταξύ των ωφελημάτων, που συμφωνήθηκε να παρέχουν οι Δήμοι στους κατόχους της ΕΚΑ, περιλαμβάνεται και η ελεύθερη είσοδος ή έκπτωση σε πολιτιστικές εκδηλώσεις και φεστιβάλ των δήμων και κοινοτήτων. Επιπλέον συμφωνήθηκε ότι η έκπτωση ή απαλλαγή θα ισχύει και για τους συνοδούς ατόμων με αναπηρίες (όσοι χρειάζονται). Το Τμήμα μας περιέλαβε τα πιο πάνω ωφελήματα στον κατάλογο ωφελημάτων, αλλά κρίθηκε απαραίτητο να προηγείται επικοινωνία με τις δημοτικές αρχές για πλήρη καθοδήγηση και αποφυγή άσκοπης ταλαιπωρίας των ατόμων με αναπηρίες (αναφέρεται και στον κατάλογο ωφελημάτων). Η απόφαση για έγκριση/απόρριψη παροχής της Κάρτας σε οποιοδήποτε πολίτη λαμβάνεται μετά από αξιολόγηση Ειδικής Επιτροπής, που πραγματοποιείται στα Κέντρα Αξιολόγησης Αναπηρίας του Τμήματός μας, η οποία γνωματεύει για την πιστοποίηση της αναπηρίας και την ικανοποίηση του ορισμού του δικαιούχου. Κατά την άποψη μας τα ωφελήματα που περιλαμβάνονται στον κατάλογο των ωφελημάτων, ο οποίος αποτελεί μέρος του Σχεδίου Παροχής Ευρωπαϊκής Κάρτας Αναπηρίας στην Κύπρο, πρέπει να παρέχονται σε όλους τους κατόχους της Κάρτας χωρίς οποιαδήποτε διάκριση στον τύπο αναπηρίας και χωρίς να επαφίεται σε οποιοδήποτε υπάλληλο του Δήμου να παρέχει τα ωφελήματα βασιζόμενος στην δική του κρίση να ορίσει ένα άτομο ως ανάπηρο και κατά συνέπεια δικαιούχο της Ευρωπαϊκής Κάρτας Αναπηρίας.» ΙΙΙ. Η ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΚΑΡΤΑ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ 6. Στην σελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την Ευρωπαϊκή Κάρτα Αναπηρίας, σημειώνονται τα εξής: Η κάρτα θα χρησιμεύσει ως απόδειξη του καθεστώτος αναπηρίας σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Θα παρέχει στους κατόχους καρτών ισότιμη πρόσβαση σε ειδικούς όρους και μεταχείριση κατα σειρά προτίμησης οπουδήποτε στην ΕΕ. Οι ειδικοί όροι ισχύουν για τη χρήση των δημόσιων συγκοινωνιών, τη συμμετοχή σε πολιτιστικές εκδηλώσεις και τις επισκέψεις σε μουσεία, κέντρα αναψυχής και αθλητισμού, πάρκα αναψυχής και άλλα. Μπορούν να λάβουν, μεταξύ άλλων, τη μορφή: o ελεύθερης εισόδου o μειωμένων δασμών o πρόσβασης κατά προτεραιότητα o προσωπικής βοήθειας o βοηθημάτων κινητικότητας 8. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ΕΚΑ (Ευρωπαϊκή Κάρτα Αναπηρίας) ξεκίνησε ως πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία βασίζεται στα αποτελέσματα του πιλοτικού έργου της ΕΕ για την κάρτα αναπηρίας που εφαρμόστηκε στο Βέλγιο, την Κύπρο, την Εσθονία, τη Φινλανδία, την Ιταλία, τη Μάλτα, τη Ρουμανία και τη Σλοβενία μεταξύ του 2016 και του 2018. Το πιλοτικό αυτό έργο άνοιξε τον δρόμο για μια Ευρώπη χωρίς φραγμούς και για την ενδυνάμωση των ατόμων με αναπηρία ώστε να μπορούν να απολαμβάνουν τα δικαιώματά τους και να συμμετέχουν πλήρως στην κοινωνία και την οικονομία. 9. Η προτεινόμενη οδηγία για τη θέσπιση της ευρωπαϊκής κάρτας αναπηρίας και της ευρωπαϊκής κάρτας στάθμευσης για άτομα με αναπηρία ανακοινώθηκε στη στρατηγική της ΕΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία για την περίοδο 2021-2030, στην οποία προτείνεται όπως, μέχρι το τέλος του 2023 αναγνωριστεί σε όλα τα κράτη μέλη, βασιζόμενη στην εμπειρία από το πιλοτικό έργο για Ευρωπαϊκή Κάρτα Αναπηρίας, καθώς και το ευρωπαϊκό δελτίο στάθμευσης για άτομα με ειδικές ανάγκες. Η πρόταση συμβάλλει στην εφαρμογή από την ΕΕ της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, της οποίας η ΕΕ και όλα τα κράτη μέλη της είναι συμβαλλόμενα μέρη. Τα συμβαλλόμενα κράτη καλούνται να λάβουν αποτελεσματικά μέτρα για να διασφαλίσουν την προσωπική κινητικότητα με τη μέγιστη δυνατή ανεξαρτησία για τα άτομα με αναπηρία, μεταξύ άλλων διευκολύνοντας την προσωπική κινητικότητα των ατόμων με αναπηρία με τον τρόπο και κατά τον χρόνο της επιλογής τους, και με προσιτό κόστος. Η πρωτοβουλία αυτή εντάσσεται στον πυλώνα της «Ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής» και αποσκοπεί στην άρση των εμποδίων που συναντούν τα άτομα με αναπηρίες κατά τη μετακίνησή τους σε άλλο κράτος μέλος για εργασία, σπουδές ή άλλους λόγους, σε σχέση με την αναγνώριση της κατάστασης αναπηρίας τους και τις παροχές που αφορούν στους όρους παροχής υπηρεσιών.  Η πρόταση ευθυγραμμίζεται επίσης με τις αρχές της ισότητας ευκαιριών και της ένταξης των ατόμων με αναπηρία του Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων. 10. Στην ειδική σελίδα του Υπουργείου Εργασίας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, σχετικά με την Ευρωπαϊκή Κάρτα Αναπηρίας, σημειώνονται τα εξής: «Το άρθρο 26 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ προβλέπει για όλους τους πολίτες της ΕΕ το δικαίωμα της ελεύθερης διακίνησης. Περίπου 80 εκατομμύρια πολίτες της ΕΕ έχουν κάποιο είδος αναπηρίας και έχουν αντιμετωπίσει μέχρι σήμερα εμπόδια στην πλήρη απόλαυση του δικαιώματος της ελεύθερης διακίνησης. Ενώ στις χώρες καταγωγής τους, τα άτομα με αναπηρίες μπορούν να απολαύσουν ορισμένα οφέλη, τα οφέλη αυτά δεν μπορούν να μεταφερθούν, όταν ταξιδεύουν σε άλλη χώρα της ΕΕ. Η καθιέρωση μιας Ευρωπαϊκής Κάρτας Αναπηρίας με ορισμένα δικαιώματα αποτελεί ένα από τα μέτρα αντιμετώπισης των πιο πάνω εμποδίων και θα διασφαλίσει την επίτευξη των στόχων της Στρατηγικής Ευρώπη 2020 και της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Αναπηρία. Επιπλέον, διασφαλίζει την ισότιμη πρόσβαση σε ορισμένες ειδικές παροχές, κυρίως στους τομείς του πολιτισμού, του τουρισμού, της ψυχαγωγίας, του αθλητισμού και των μεταφορών. Για να μπορούν τα άτομα με αναπηρία να ταξιδεύουν ευκολότερα στο εσωτερικό της, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναπτύσσει ένα σύστημα αμοιβαίας αναγνώρισης με βάση την ευρωπαϊκή κάρτα αναπηρίας, δηλ. η κάρτα αναγνωρίζεται αμοιβαία από τις χώρες της ΕΕ που συμμετέχουν στο σύστημα, σε εθελοντική βάση (βλ. Ωφελήματα σε άλλες χώρες). Η κάρτα αυτή δεν αλλάζει τα εθνικά κριτήρια επιλεξιμότητας ή την εθνική νομοθεσία που αφορούν τις υπηρεσίες και γενικότερα ωφελήματα που κάθε κράτος παρέχει στους πολίτες του με αναπηρία. Τα κράτη μέλη διατηρούν την ευχέρεια να αποφασίζουν ποιος είναι δικαιούχος για να λάβει την κάρτα, χρησιμοποιώντας τον εθνικό ορισμό της αναπηρίας για τον σκοπό αυτό. Κάθε κάτοχος της κάρτας δικαιούται τα ωφελήματα που παρέχει το συγκεκριμένο κράτος στο οποίο βρίσκεται όταν την χρησιμοποιεί. Δικαιούχοι στην Κύπρο: τα άτομα με μακροχρόνιες σωματικές, πνευματικές, διανοητικές ή αισθητηριακές διαταραχές, οι οποίες, κατά την αλληλοεπίδραση τους με διάφορα εμπόδια, δυνατό να εμποδίσουν την πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή τους στην κοινωνία σε ίση βάση με τους άλλους και το οποίο πιστοποιείται από τα Κέντρα Αξιολόγησης Αναπηρίας του Τμήματος Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες, ως πρόσωπο με μέτρια ή σοβαρή ή ολική αναπηρία. 11. Ωφελήματα στην Κύπρο: Για την προώθηση και υλοποίηση του έργου το ΤΚΕΑΑ έχει ήδη δημιουργήσει ένα δίκτυο συνεργαζόμενων φορέων, όπως Τμήματα και Υπηρεσίες του δημόσιου τομέα, τοπικές αρχές, ιδιωτικοί φορείς και εκπρόσωποι οργανώσεων ατόμων με αναπηρίες με τους οποίους διαμορφώνεται ο κατάλογος των ωφελημάτων που παρέχει η κάρτα στους δικαιούχους της. Ο κατάλογος των ωφελημάτων δύναται να εμπλουτίζεται από καιρό σε καιρό ανάλογα και έπειτα από διαβούλευση με τους πάροχους των ωφελημάτων.» Στον κατάλογο ωφελημάτων για τα Θέατρα συμπεριλαμβάνεται το εξής: «Ελεύθερη είσοδος σε παραστάσεις του ΘΟΚ  (Ισχύει μέχρι 10% του αριθμού των θέσεων) καθώς και  μειωμένη είσοδος σε συνοδούς ατόμων με αναπηρίες.». Ενώ στα ωφελήματα που αφορούν τα Φεστιβάλ συμπεριλαμβάνονται τα εξής: «α. Δωρεάν είσοδος στο Διεθνές Φεστιβάλ «Κύπρια» στα άτομα με αναπηρίες και συνοδούς ατόμων με αναπηρίες. β. Ελεύθερη είσοδος σε διάφορα φεστιβάλ κινηματογράφου στα άτομα με αναπηρίες και συνοδούς ατόμων με αναπηρίες.» 12. Επιπλέον όπως μας ανέφερε η Διευθύντρια του ΤΚΕΑΑ στα πιο πάνω ωφελήματα, συμπεριλαμβάνεται και το δικαίωμα ελεύθερης εισόδου ή έκπτωσης σε πολιτιστικές εκδηλώσεις και φεστιβάλ των δήμων και κοινοτήτων. ΙV. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ 13. Η εισαγωγή της Ευρωπαϊκής Κάρτας Αναπηρίας εισήχθηκε στην Κύπρο το 2016 πιλοτικά με αρμόδιο Συντονιστικό Φορέα το ΤΚΕΑΑ. 14. Ακριβώς επειδή η εισαγωγή της έγινε πιλοτικά, στο παρόν στάδιο, η παροχή των ωφελημάτων στα άτομα με αναπηρία που κρίνονται δικαιούχοι της ΕΚΑ, όπως αυτά παρατίθενται στον κατάλογο ωφελημάτων, στηρίζεται αποκλειστικά στην αυτόβουλη διάθεση των διαφόρων Υπουργείων, Κρατικών Θεσμών και Φορέων, συμπεριλαμβανομένων των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Βέβαια αυτό, μετά την Νομοθετική Πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μπορεί να αλλάξει. Συγκεκριμένα η πρόταση προβλέπει ότι μετά την έκδοση της οδηγίας, τα κράτη μέλη θα έχουν προθεσμία 18 μηνών για να μεταφέρουν τις διατάξεις της στο εθνικό δίκαιο, και ουσιαστικά θα καταστήσουν την έκδοση και αναγνώριση της ΕΚΑ υποχρεωτική από όλα τα κράτη. 15. Σε κάθε περίπτωση, ως προς το παρών, καμία κρατική Υπηρεσία ή Οργανισμός δεν μπορεί να υποχρεωθεί να παράσχει ορισμένα ωφελήματα στους δικαιούχους ΕΚΑ. Αντίθετα, οποιαδήποτε τέτοια παραχώρηση γίνεται εθελοντικά, μετά από σχετική διαβούλευση με το ΤΚΕΑΑ. Ως εκ τούτου, η παροχή τέτοιων ωφελημάτων αποτελεί έμπρακτη απόδειξη του σεβασμού προς τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες και την προθυμία των εμπλεκόμενων Οργανισμών να συμβάλουν στην πραγμάτωση των δικαιωμάτων αυτών και στην άρση των εμποδίων που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην ισότιμη ένταξή τους στην κοινωνία. 16. Για τον λόγο αυτό πρέπει να χαιρετιστεί η πρωτοβουλία Δήμων και Κοινοτήτων παραχωρώντας, μεταξύ άλλων, και το δικαίωμα στην ελεύθερη είσοδο ή έκπτωση σε πολιτιστικές εκδηλώσεις, στους κατόχους ΕΚΑ και στους συνοδούς τους. 17. Κατά την εξέταση του παραπόνου Α/Π 1442/22 διαφάνηκε ότι, αν και η ΕΚΑ εισάχθηκε στην Κύπρο εδώ και 7 χρόνια, υπάρχει ωστόσο έλλειψη σαφήνειας ως προς την πολιτική που εφαρμόζεται σχετικά με την παροχή κάποιων ωφελημάτων, από κάποιους φορείς. Εν προκειμένω ο Δήμος Λεμεσού δεν παρέχει το πιο πάνω ωφέλημα ομοιόμορφα σε όλους τους κατόχους ΕΚΑ και τους συνοδούς τους, αλλά με την εισαγωγή ενός πρόσθετου κριτηρίου, σύμφωνα με το οποίο ο κάτοχος ΕΚΑ θα πρέπει να χρησιμοποιεί τροχοκάθισμα για να επωφεληθεί του συγκεκριμένου ωφελήματος. 18. Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία κατοχυρώνει την αρχή της μη-διάκρισης όχι μόνο ανάμεσα στα άτομα με αναπηρίες και στα άτομα χωρίς αναπηρίες, αλλά και ανάμεσα στα ίδια τα άτομα με αναπηρίες, αφού η Σύμβαση δεν διαχωρίζει ανάλογα με το είδος ή τη βαρύτητα της κάθε αναπηρίας. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να υπογραμμιστεί  ότι στο προοίμιο της Συμβάσεως των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία επισημαίνεται κατ’ αρχάς ότι η έννοια της αναπηρίας πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά τρόπο δυναμικό και η κατανόησή της εξελίσσεται διαρκώς. Περαιτέρω η χρήση ειδικού εξοπλισμού ή ειδικών βοηθημάτων δεν αποτελεί τμήμα του ορισμού της έννοιας της αναπηρίας και δεν αποτελεί απόδειξη ή όχι της αναπηρίας, αλλά αποδεικνύει απλώς την ειδική αυτή ανάγκη του ατόμου. 19. Υπό το φως των πιο πάνω, υποβάλλω την παρούσα Έκθεση και στην Ένωση Δήμων και στην Ένωση Κοινοτήτων, καθώς επίσης και στο ΤΚΕΑΑ ως αρμόδιο Συντονιστικό Φορέα μέσω του Υφυπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας, ζητώντας τους να εντείνουν τις προσπάθειές τους, προς την κατεύθυνση της διασφάλισης της παροχής του ωφελήματος της ελεύθερης, δωρεάν εισόδου σε πολιτιστικές εκδηλώσεις ή της παροχής έκπτωσης στους κατόχους ΕΚΑ και τους συνοδούς τους, σύμφωνα με τις πιο πάνω εισηγήσεις  μου. 20. Αναμένεται, συγχρόνως, ότι θα δημοσιευθούν σαφείς οδηγίες, που θα αποσκοπούν στην ενημερωμένη και χωρίς ταλαιπωρία εξυπηρέτηση των κατόχων ΕΚΑ, κατά την διεξαγωγή πολιτιστικών εκδηλώσεων.